MÂVERÂÜNNEHİR’DEN ANADOLUYA İSLAM ÂLİMLERİ:
KARAHANLILAR DÖNEMİ
Türkiye ile kardeş ülke Kırgızistan arasında ilişkilerin gelişimine katkı sağlayacak iki ülke bilim insanlarını ortak temalar üzerinde buluşturacak uluslararası ilmi bir toplantı ve toplantı neticesinde ortak çalışma alanları belirlemek ve bu çalışmaları sürdürmek üzere Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi İle Kırgızistan’ın Oş şerhinde bulunan Oş Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nin ortaklaşa tertip edeceği Türkiye, Kırgızistan başta olmak üzere diğer Türk devletlerinden bilim insanlarının katılımına imkân sağlayacak “Uluslararası Mâverâünnehir’den Anadoluya İslâm Âlimleri: Karahanlılar Dönemi Sempozyumu” isimli uluslararası bir sempozyumun düzenlenmesine karar verilmiştir.
Üniversitemiz İlahiyat Fakültesi 5 aşamalı bir proje kapsamında Türki cumhuriyetlerin her birinde o ülkenin ilmî bir temasını veya değerini bilimsel bir toplantıyla irdeleme yönünde çalışmalarını başlatmıştır. Bunlardan birincisi 17-18 Ekim 2024 tarihleri arasında Özbekistan’ın Tirmiz şehrinde “Uluslararası Mâverâünnehir’den Anadolu’ya İslâm Âlimleri: İmam Tirmizî ve Hakîm et-Tirmizî Sempozyumu” ile gerçekleştirilmiştir. Söz konusu sempozyum başta Özbekistan Cumhurbaşkanı sayın Şevket Mirzaev başta olmak üzere kardeş Özbekistan’da büyük bir memnuniyetle karşılanmıştır. Sayın Cumhurbaşkanı sempozyumumuza tebrik mesajını danışmanı aracılığıyla iletmiştir. Bu sempozyumun hemen akabinde Kırgızistan ve Özbekistan’dan bilim insanları ile yapılan istişareler neticesinde bu proje serisinin ikincisinin Kırgızistan’ın Oş Şehrinde “Karahanlılar” üzerine gerçekleştirilmesinin oldukça isabetli olacağı kararına varılmıştır. Karahanlılar dönemi ne yazık ki dinî, kültürel, edebî ve tarihî yönleriyle şu ana kadar kapsamlı bir bilimsel toplantıda ele alınamamıştır. Karahanlılar üzerine düzenlenmiş bir sempozyum tespit edilememiştir. Halbuki Anadolu’nun Mâveraünnehir irtibatı; edebiyat, din, dil ve kültür alanındaki ilk yapıtların Mâverâünnehir coğrafyasının ilk İslâm ülkesi Karahanlılar dönemine ait ürünler olması üzerinde durulmaya ve incelenmeye değer bir alan olarak önümüze durmaktadır. Tüm bu alanların ilgili bilim dallarındaki araştırmacılarla en üst düzeyde, görüşülmesi ve gündeme getirilmesi elzemdir.
Kırgızistan’ın tarihî ve kültürel zenginliği, bunların Türk dünyasına ve İslâm kültürüne kazandırdıkları hâlen araştırılmaya ve ortaya çıkarılmaya muhtaçtır. Dolayısıyla Kırgızistan ve tarihi geçmişi üzerine ve burada yaşamış âlimler üzerine yapılacak kapsamlı bir Sempozyum, Türk tarih ve kültürü yanında İslam’ın gelişim ve yayılma serüvenini anlamaya yardımcı olacaktır. Bu sempozyumun Türk Devletleri arasındaki çok boyutlu ilişkilerin giderek güçlenmesine ve her konuda birlikte hareket edilmesine katkı sağlayacağı ümit edilmektedir.
Mâverâünnehir’in kadim şehirlerinden birisi olan Kırgızistan’ın bir dönem Karahanlılara başkentlik yapan Özgen ilçesini de içerisinde barındıran tarihi Oş şehrinde düzenlenecek sempozyum, başta Türkiye ve Kırgızistan olmak üzere diğer Türk Devletlerinden ve İslâm ülkelerinden katılımcıların tebliğ sunumu ve müzakerelerini kapsamaktadır. Sempozyumda sunulan bildiriler, basılmak suretiyle bilim insanlarının istifadesine arz edilecektir.
Türkiye’de Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi tarafından organize edilen sempozyuma Türkiye’den, Kırgızistan’dan (Oş Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesinde görev yapan akademisyenler başta olmak üzere Bişkek’teki üniversitelerden); Özbekistan, Kazakistan ve Azerbaycan’dan bilim insanlarının katılım sağlaması arzulanmaktadır.
Sempozyumun Gerekçesi:
Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, din, dil ve tarih birlikteliğimizin bulunduğu Mâverâünnehir coğrafyasında yer alan ülkelerle faaliyet içerisinde olmaya önem veren bir üniversitedir. Kırgızistan Oş Devlet Üniversitesi başkent Bişkek’ten sonra ülkenin ikinci büyük şehridir. Ancak bu şehirde bilimsel faaliyetlerin gerçekleştirilmesi bölgede yürütülen faaliyetlere destek veren kuruluşların desteğiyle mümkün olabilecektir. Nitekim ilahiyat alanında en son uluslararası ilmi toplantı yine TİKA’nın desteğiyle şehrin en önemli âlimi olan Ali b. Osman el-Ûşî üzerine gerçekleştirilmiştir. Yedi yıl önce 2018 yılında gerçekleştirilen bu sempozyumdan sonra Oş şehrinde uluslararası düzeyde bir sempozyum gerçekleştirilememiştir. Yanı sıra din, dil, kültür ve medeniyetimizin ilk halkası Atayurt olarak andığımız Karahanlılar üzerine ilim camiasında şu ana kadar ilmi bir toplantı düzenlenmemiş olması da oldukça ciddi bir gerekçe teşkil etmiştir. Daha küçük çapta katılım sağlanan kollektif bazı çalışmalar yapılmışsa da Karahanlılar üzerine henüz bir sempozyumun düzenlenmemiş olması ilim camiamız açısından büyük bir eksikliktir. Oş şehrini tercih etme sebebimiz ise Karahanlılara ilk başkent olan Özgen şehrinin Oş iline bağlı bir ilçe olması sebebiyledir. Oş Devlet Üniversitesi ile yaptığımız görüşmeler neticesinde imkânlar ölçüsünde sempozyumun Özgen’de düzenlenmesi de düşünülmektedir.
Cumhurbaşkanımız öncülüğünde Türkiye ile kardeş Kırgızistan arasında birçok açıdan güçlü ilişkiler kurulmuştur. Üniversitemiz, Kırgızistan ile Türkiye arasındaki bilimsel dayanışma ve faaliyetleri iki ülkenin gelişimine katkı sağlayacak şekilde organize edip yürütmeyi misyon edinmiştir. Bunun bir gereği olarak Oş Devlet Üniversitesi ile bir protokol imzalanmıştır. Bu protokolde her iki ülkede ilmi toplantıların düzenlenmesi için çalışmaların yapılması prensip olarak benimsenmiştir. Bu protokolün, üniversitemizin ve ülkemizin Kırgızistanla ilişkilerindeki misyonunun bir gereği olarak ortak değerlerimiz etrafında müzakere etmek üzere bilim insanlarını buluşturmanın faydalı olacağı mülahaza edilmiştir. Bu anlamda kurumlar arası yapılan istişarelerde Kırgızistan coğrafyasının İslamlaşmaya başladığı Karahanlılar dönemi üzerine uzmanların bilimsel bir toplantı tertip etmelerinin her iki taraf için oldukça istifadeli olacağı kanaatine varılmıştır. Karahanlılar ilk edebi ürünlerimizin verildiği dönem olmasının yanı sıra İslâmî ilimlerde de ilk Kur’ân çevirileri, hadis ve fıkıh alanı ile ilgili çalışmaların yoğunluklu olarak yürütüldüğü bir dönem olmuştur. Karahanlıların şu ana kadar bir sempozyuma konu edinilmemiş olması bizleri bu sempozyumun düzenlenmesine teşvik eden bir başka unsur olmuştur. Karahanlılara başkentlik yapan ve o dönemden kalan Karahanlılara ait yapıların yer aldığı Özgen şehrinde iki ülkenin bilim insanlarını ilmî, tarihî ve kültürel alandaki ortak değerlerimiz etrafında buluşturmak ve elde edilen kazanımları ilgili kurum ve kuruluşlarla paylaşmak sempozyumun en önemli gerekçeleri arasındadır.
Sempozyumun Amacı:
Bu Sempozyum Projesi sayesinde Türkiye’den iştirak edecek bilim insanları ile Kırgızistan’dan sempozyuma katılacak bilim insanlarının ortak tarihi, ilmi ve kültürel değerlerimiz etrafında fikir alışverişinde bulunmalarını sağlamak, tarihi ve güncel araştırma konuları, meseleleri üzerine müzakere ederek iki ülkenin bilimsel açıdan gelişmelerine öncülük etmek amaçlanmaktadır. Düzenlenecek sempozyumun en önemli amacı İslâm medeniyetine yön veren Mâverâüünnehir bölgesinin İslamlaşmasının gerçekleştiği ilk Türk-İslâm ürünlerinin verildiği Karahanlılar döneminin İslâm ilim ve kültür tarihine ışık tutması açısından değerlendirilmesi, şu ana kadar yapılan çalışmaların tahlili ve yapılması gereken çalışmaların kararlaştırılmasıdır. Sempozyumda ele alınması planlanan Karahanlılar dönemi üzerine din, dil, kültür ve tarih alanlarında Kırgızistan, Özbekistan, Türkiye’de ve diğer bazı ülkelerde yapılan çalışmalar bulunmaktadır. Ancak Karahanlılar üzerine ilk defa Türk Devletlerinden ilim insanlarının katılımıyla geniş kapsamlı ilmi bir toplantı ilk defa gerçekleştirilmiş olacaktır. Türkiye ile Kırgizistan’dan iştirak edecek bilim insanları arasındaki ilişkileri bilimsel ve akademik açıdan geliştirip güçlendirmeye çalışmak projenin nihai amacıdır.
Türkiye Devleti milletiyle birlikte Kırgızistan Devleti ve halkıyla yakın ilişkiler ve işbirlikleri kurmuş olacak, işbirliği gittikçe her alanda güçlenerek yayılacaktır. Ülkemiz, dost Kırgızistan Devleti ve milletinin değer ve avantajlarını, güçlendirilmesi gereken noktalarını öğrenerek dayanışma içine girecektir. Sempozyum bildirileri basılarak bilim dünyasının istifadesine sunulacaktır.
Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Kırgızistan’da bulunan İslâm medeniyetinin kadim şehirlerini ve bu şehirlerin âlimlerini Oş-Özgen özelinde çeşitli yönleriyle yakından tanıtmış olmanın yanında kendi akademisyenleri arasında bu ülkenin tarih, çağdaş durum, kültür ve değerlerine ilişkin bir farkındalık oluşturmuş olacaktır. Böylece akademisyenlerimiz hem Kırgızistan’daki alan araştırmacıları ile hem de Türkiye’deki diğer araştırmacılar ile ortak çalışmalara girişebileceklerdir.
Sadece kitaplarda isimleri duyulan ve kitapları okunan İslâm medeniyetinde iz bırakmış âlimleri kendi beldelerinde ilmi mirasıyla anmak, anlamaya çalışmak, elde edilen bulguları gelecek nesillere aktarmak öncelikle her bir araştırmacının bireysel akademik gelişimine katkı sağlayacaktır. Yanı sıra Türkiye’nin dünya ölçeğinde her açıdan etkin aktör olması yönünde üretilecek politikalarına bilgi ve strateji altyapısı sağlamış olacaktır.